 صدیقه دولت آبادی یکی از فعال ترین بانوان پیشاهنگ در تلاش برای آزادی و برابری و رفع حجاب زنان ایران در اواخر قرن نوزدهم، دوران برپایی جنبش های آزادی خواهان و عدالت طلبان در ایران، تا اوایل نیمه اول قرن بیستم یعنی تا پایان عمر پر باراین بانوی استثنایی و گرانقدر بوده است. جالب آنکه وی تلاش های خود را برای ایجاد مدرسه دخترانه در ۱۴ سالگی شروع کرده با همت و اصرار وی اولین مدرسه دخترانه به نام "مکتب شرعیات" در اصفهان تاسیس شده است که با مخالفت شدید متعصبین مذهبی بعد از سه ماه مجبور به بستن آن شده، خود او به زندان افتاده است
خانم دولت آبادی در سال ۱۲۶۱ خورشیدی از پدری مذهبی، در عین حال دانش پژوه و متجدد، طرفدار جدی جنبشهای آزادی خواهان، در اصفهان دیده بر جهان گشود، و در سال ۱۳۴۰ خورشیدی دیده از جهان فرو بست وی تحصیلات ابتدایی خود را در فارسی و عربی نزد شیخ محمد رفیع طاری و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان دارالفنون در تهران به انجام رسانده است یک سال بعد در اصفهان انجمنی به نام "شرکت خواتین (بانوان) اصفهان" را تاسیس کرد و در سال ۱۹۰۶ میلادی آغاز انقلاب مشروطیت همراه با تعدادی از دوستان خود انجمن "قراضه های وطنی" را به ریاست خود او برای مبارزه با متحجرین و متعبصبین زن ستیز که رهبری آن را شیخ فضل الله نوری دشمن قسم خورده انقلاب مشروطه داشت، بنیاد نهاد. در همان دوران، با تحریم اجناس تولیدی روس و انگلیس فعالانه بر علیه این دو کشور و کنوانسیون ۱۹۰۷ سن پیترزبورگ مبنی بر تقسیم ایران به مخالفت برخواست. و برای تشویق مردم به عدم مصرف قند و چای تولید خارجی شخصا به قهوه خانه ها رفته با مردم صحبت می کرد. در سال ۱۹۱۷ در اصفهان روزنامه "زبان زنان" را تاسیس کرد که در آن با مقالات گوناگون در آموزش و پرورش زنان و آشنا کردن آنها به حقوق خود و مبارزه با حجاب، بانوان اصفهانی را به تحرک و آزادگی فرا خوانده است. علاوه بر جنبه های آموزشی، مقاله های تند روزنامه در وحله اول متوجه روحانیون و متعصبین مذهبی دشمن تحصیلات زنان بود، لیکن بعد از چندی انتقادات شدید او در سرمقاله های روزنامه از قرارداد ۱۹۱۹ و شخص وثوق الدوله صدراعظم موافق تصویب قرارداد در مجلس، منجر به توقیف روزنامه گردید خانم دولت آبادی در سال ۱۹۲۱ به تهران بازگشته "زبان زنان" را بصورت مجله در ۳۲ صفحه منتشر کرد. به گفته الیزا سانایان در کتاب "طغیان، افول، و سرکوب از ۱۲۸۰ تا ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی" نشریه "زبان زنان" از با نفوذ ترین و موثرترین نشریات حقوق زنان در ایران بوده است. دولت آبادی مدرسه دیگری به نام "ام المدارس" یا مادر مدرسه ها در اصفهان برای خانواده های کم درآمد و دختران فقیر تاسیس کرد که تفوذ و تاثیر فوق العاده ای در آموزش جنبشهای آزادی خواهان زنان اصفهان داشته است صدیقه دولت آبادی در ادامه تحصیلات به فرانسه رفته، موفق به اخذ لیسانس در تعلیم و تربیت از دانشگاه سوربن گردید ، در بازگشت به ایران فعالیت های خود را برای پیشرفت زنان و آزادگی و مدرنیزه کردن کشور همچنان ادامه داد، وی در ۱۹۴۶ به ریاست کانون بانوان منصوب شد، کانون مذکور تحصیلات ابتدایی و متوسطه را همراه با آموزش های حرفه ایی بطور رایگان در اختیار زنان قرار میداد آنچه در بالا گفته شد فقط بخشی از فعالیت ها و تلاش های این بانوی خردمند، دانش پژوه و مبارز گرانمایه را تشکیل می دهد، بطوریکه میتوان گفت که هر لحظه از عمر صدیقه دولت آبادی در تلاش برای آزادی بانوان و نجات کشور از جهل و نادانی متعصبین مذهبی بکار رفته است. گفته میشود، در یکی از دفعاتی که به دلیل فعالیت های آزادی خواهانه اش دستگیر شده بود، رئیس نظمیه اصفهان به او می گوید، "خانم، شما صد سال زود به دنیا آمده اید." صدیقه دولت آبادی در جواب میگوید: خیرآقا، من صد سال دیر متولد شده ام. اگر زودتر به دنیا آمده بودم نمیگذاشتم زنان چنین خوار و خفیف گرفتار در زنجیر امثال شما بمانند  بی بی خانم استرآبادی یکی از پیشروان بسیار موثر تلاش برای آزادی و برابری زنان در اواخر قرن نوزدهم و آغاز جنبش آزادی طلبی که اوایل قرن بیستم منجر به انقلاب مشروطیت شد (۱۹۰۶-۱۹۱۱ میلادی) می باشد. وی با مقالاتی که در روزنامه های مشروطه خواهان مانند "حبل المتین، تمدن و نشریه مجلس" می نوشت با تکیه بر ضرورت آموزش زنان جامعه با ایجاد مدارس دخترانه، در انتشار افکار و عقاید آزادی خواهان تاثیر فوق العاده ای داشته است. وی فرزند محمد باقر خان استرآبادی از سرکردگان ایل انزان مازندران و از بزرگان استرآباد (گرگان کنونی) و اشیک آقاسی (رئیس تشریفات) دربار سلطنتی و همسر وی خدیجه خانم، ندیمه شکوه السلطنه یکی از ۵ همسر ناصرالدین شاه بود که به دلیل با سواد بودن، ملا باجی خوانده میشد. او علاوه بر نظارت بر امور و خانه داری شکوه السلطنه تدریس و آموزش کودکان درباری را به عهده داشته است بی بی خانم در ۱۸۵۸ میلادی دیده بر جهان گشود و در ۱۹۲۱ دار فانی را وداع گفت وی دوران کودکی و نوجوانی را در دربار گذرانده، همراه با فرزندان درباریان تحت نظارت ملا باجی به تحصیل پرداخت، تا آنکه در ۲۲ سالگی با افسر جوانی به نام موسی خان وزیراف که از قفقاز به ایران مهاجرت کرده بود و از صاحب منصبان بریگاد قزاق بود ازدواج نمود. از بین ۷ فرزندی که ثمره این ازدواج بوده است، کلنل علی نقی وزیری استاد تار، موسیقیدان شهیر، پایه گذار مدرسه عالی موسیقی و موسس ارکستر ملی ایران که در تبدیل برداشت تحقیرآمیز مطرب به موضع پر احترام موسیقدان و هنرمند حق بزرگی بر فرهنگ موسیقی ایران دارد و برادر کوچک تر او، حسن وزیری نقاش چیره دست، یادگار و خاطره ارزنده ای از این بانوی بزرگوار می باشد بی بی خانم اولین مدرسه دخترانه را با نام "مدرسه دوشیزگان" در سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۱۹۰۷ میلادی)، یک سال بعد از آغاز انقلاب مشروطه، در تهران تاسیس کرد. افتتاح این مدرسه دخترانه، مانند مدرسه پسرانه رشدیه، با جنجال و مخالفت جدی متعصبین مذهبی و روحانیون مواجه شد. و عده ای از مخالفین تصمیم خود را برای تخریب مدرسه و صدمه زدن به موسس آن اعلام داشتند. در این بین آیت الله فضل الله نوری طی فتوایی تشکیل مدرسه دختران را خلاف قوانین اسلامی اعلام کرده خواستار بسته شدن فوری آن شد و تمام واعظین در منبر به مخالفت با آن هم صدا شدند، بطوریکه یکی از واعظین در منبر اظهار داشته بود که بر آن مملکتی باید گریست که در آن مدرسه دوشیزگان باز شده باشد. در نتیجه عده ای در حالیکه دختران در کلاس بودند به مدرسه حمله ور شده خسارات زیادی بر آوردند. در عین حال وزیر معارف نیز در پاسخ شکایت بی بی خانم از وی خواست تا مدرسه را تعطیل کند. به این صورت بی بی خانم مجبور به تعطیل مدرسه شد لیکن بی بی خانم از پای ننشسته تلاش خود را از راه های گوناگون ادامه داد، تا آنکه بعد از به توپ بستن مجلس شورای ملی به فرمان محمد علی شاه، و متعاقبا جنگ و موفقیت مشروطه خواهان دربراندازی محمد علی شاه قاجار و تجدید حیات مجلس شورای ملی، بی بی خانم شکایت خود را نزد صنیع الدوله وزیر معارف جدید برده سر انجام موفق به اخذ مجوز و افتتاح مدرسه دخترانه خود شد. لیکن با این شرط که مدرسه برای دختران ۴ تا ۶ ساله بوده، کلمه دوشیزه از اسم مدرسه حذف و فقط در تابلو، مدرسه ذکر شود گفتنی است که در طی این مبارزات، چند سال قبل از ترور ناصرالدین شاه، کتابی به نام "تأدیب النسوان" یا اصلاح زنان توسط نویسنده ناشناسی که گفته میشد از شاهزادگان قاجار است منتشر گردید که در آن ده عیب اساسی از زنان را ذکر کرده راه تأدیب و اصلاح آنان را بر شمرده به مردان توصیه کرده بود که راه های پیشنهادی او را اجرا، زنان را اصلاح کنند در پاسخ این کتاب بی بی خانم رساله "معایب الرجال" یا "عیب های مردان" را به رشته تحریر در آورده و در آن با سخنان طنز آمیزی ۴ عیب اساسی مردان را ذکر کرده و از مردان خواسته است تا بجای عیب جویی از زنان اقدام به رفع عیوب خود کنند رساله معایب الرجال که مطالب طنز آمیز آن بی پروا و بدون رعایت آنچه عفت کلام نامیده میشده است نوشته شده موجب شهرت بسیار زیاد بی بی خانم گردیده است ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ با استفاذه از اثار زیر
 ایران دخت تیمورتاش دختر عبدالحسین تیمورتاش (سردار معظم خراسانی) سیاستمدار و وزیر دربار رضا شاه، در سال ۱۲۹۵ خورشیدی (۱۹۱۴ میلادی) دیده بر جهان گشود. وی یکی از فعال ترین بانوان پیشاهنگ آزادی و برابری زنان ایران بوده است. و اولین زنی است که بدون حجاب در محیط بسته ایران در سال ۱۹۳۰، چند سال قبل از اجرای فرمان رضا شاه مبنی بر کشف حجاب در جشن فارغ التحصیلی خود حاضر شده است وی کودکی و نوجوانی را در خانواده ای پیشرو و روشنفکر گذرانده، پس از پایان دوران دبیرستان و پشت سر گذاردن دوران سختی از زندگانی در تبعید، برای ادامه تحصیلات به فرانسه رفته موفق به اخذ دکترا در علوم فلسفی از دانشگاه سوربن گردیده است پدر ایران دخت، عبدالحسین تیمورتاش وزیر دربار مقتدر رضا شاه فارغ التحصیل از آکادمی نظامی سن پیترزبورگ روسیه تزاری، به زبانهای فارسی، روسی، آلمانی و فرانسوی تسلط داشته به زبانهای انگلیسی و ترکی به راحتی سخن می گفته، یکی از باهوش ترین و تحصیل کرده ترین شخصیت های دوران اولیه زمامداری و سلطنت رضا شاه بوده، در تجدید تشکیلات کشوری ایران و مدرنیزه کردن سیستم های اداری و قضایی کشور در آغاز سلطنت پهلوی اول همراه با داور، شخصیت مهم دیگر آن دوران، نقش عمده ای داشته است. وی با تجربیات و اطلاعات عمیقی که از اوضاع و قوانین بین المللی در طی اقامت های متعدد در خارج از ایران، و آشنایی با بالاترین مقامات سیاسی و قضایی اروپا کسب کرده بود، پس از لغو قرارداد نفت دارسی (نفت ایران و انگلیس) توسط رضا شاه در سال ۱۹۳۴ به عنوان نماینده شخصی شاه و دولت در مذاکرات، با جدیت و مهارت چشمگیری برای اخذ بهترین شرایط، حدود سه سال موجبات نا خشنودی و خشم مقامات انگلیسی را فراهم کرده بود. و علاوه بر آن تمام مدت تیمورتاش به عنوان مهمترین شخصیت بعد از رضا شاه دشمنان زیادی برای او به وجود آورده بود. تا آنکه با پرونده سازی که بر علیه او شد (به باور بسیاری عمدتا در نتیجه خشم انگلیس ها از او در مذارکات قرارداد نفت) به جاسوسی برای شوروی و خیانت متهم گردید و پرونده بطوری با مهارت تنظیم شده بود که رضا شاه را با تمام علاقه ای که به او داشت، قانع کرد که اتهامات صحیح است، در نتیجه مغضوب رضا شاه شده در زندان به قتل رسید. و خانواده او به تبعید محکوم شدند بعد از وقایع شهریور ۱۳۲۰، اشغال ایران، و استعفای رضا شاه که منجر به پایان دوران تبعید خانواده تیمورتاش شد، ایران دخت که جسارت و فراست را به طور کامل از پدر به ارث برده بود، برای خونخواهی پدر کمر همت بسته اقدام به انتشار روزنامه ای با مقالات تند درباره رضا شاه نمود و برای یافتن پزشک احمدی دکتر زندان و قاتل پدرش که به عراق گریخته بود به عراق رفت و در آنجا ماند تا پزشک احمدی را یافته موفق به انتقال او به ایران، محاکمه و اعدام او شد ایران دخت با تمام تلاش محمد رضا شاه برای دلجویی از خانواده تیمورتاش و با وجود آنکه او در ۱۳۵۵ به سمت وابسته فرهنگی و مطبوعات سفارت ایران در فرانسه منصوب گردید، بر خلاف برادرانش هرگز به دربار نزدیک نشد. ایران دخت که علاوه بر مشخصات جالبی که داشته است از شعرای معروف بجنورد بود، در پایه گذاری و ایجاد دانشگاه مشهد نیز نقش عمده ای داشته است ایراندخت سرانجام در سال ۱۳۷۰ خورشیدی در فرانسه چشم از جهان فرو بست ---------------------------------------------
با استفاده از آثار زیر: Sources: * "Iran Teymourtash" Wikipedia CC SA BY 3.0 (English and Farsi versions) * "Abdolhossein Teymourtash" Wikipedia CC SA BY 3.0; Photo: Iran Teymourtash |
Authorساقی Archives
May 2019
Categories |
RSS Feed