شیخ بهاالدین عاملی معروف به شیخ بهایی

شیخ بهاالدین عاملی معروف به شیخ بهایی در سال ۱۵۴۶ میلادی در منطقه تاریخی بعَلبَک ، لبنان متولد شد و در سال ۱۶۴۲ در اصفهان در گذشت و بنابر وصیت او در مشهد به خاک سپرده شد. وی در کودکی همراه با خانواده به دعوت شاه طهماسب صفوی، از پدر دانشمند او، به ایران مهاجرت کرد. ابتدا در قزوین که مرکز دانشمندان و پایتخت ایران بود سکونت اختیار کرد و زبان فارسی را در آنجا آموخت. و سپس با پادشاهی شاه عباس، به اصفهان پایتخت جدید پادشاهان صفوی رفته تا پایان عمر بجز مواردی که در سفر بود، در آن شهر اقامت کرده است

شیخ بهایی یکی از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام در قرن هفدهم میلادی و استاد مسلم فلسفه، منطق، دانش قضا، علوم دینی، دانش اخلاق، معماری، مهندسی، ریاضیات، ستاره شناسی، فیزیک و هنر بوده است. علاوه بر آن، دارای طبع شعر بوده، اشعار عرفانی  زیبایی سروده است. او یکی از پایه گذاران اصلی "مکتب اصفهان" و اعضای موثر جنبش تجدید حیات و رستاخیز فرهنگی ایران بوده است. از شیخ بهایی اثار ارزنده بسیاری در علوم گوناگون از جمله ۱۷ جلد کتاب و رساله در ستاره شناسی و علوم وابسته به آن باقیمانده است، که تا کنون فقط تعدادی از آنها خوانده شده اند (برخی از محققین تعداد کتابها، مقالات و رساله های او را متجاوز از ۱۰۰ جلد دانسته اند). بجز دوجلد از کتب وی که به عربی نوشته است بقیه نوشته های او به فارسی بوده است. یکی از کتابهای او "تشریح الافلاک"  که به زبان عربی نوشته است حاوی مجموعه ای از علوم ستاره شناسی است که در آن موضوع گردش زمین به دور خود را که سجزی ستاره شناس دانشمند ایرانی در قرن دهم میلادی مطرح کرده است ، قبل از کپرنیک و مستقل از او مورد تایید و تاکید قرار داده است، و کتاب دیگر وی "خلاصه الحساب" که آنهم به زبان عربی است علم حساب را تشریح نموده است، و کتاب دیگر وی به نام "کشکول" که مجموعه ای است از داستانهای دلکش و بیاد ماندنی، مطالب علمی و ضرب المثل های فارسی و عربی. علاوه بر آنها دو کتاب از اشعار عرفانی جالب و خواندنی وی به نام های "شیر و شکر" و "نان و هلوا" می باشد

شهرت شیخ بهایی بیشتر به دلیل تبحر وی در معماری، ریاضیات و مهندسی بوده است. وی به همراه میرداماد، طراحی و معماری و نظارت بر اجرای برنامه عظیم شهرسازی اصفهان بخصوص میدان نقش جهان، مسجد شاه، و چهار باغ اصفهان را ازطرف شاه عباس کبیر به عهده داشته است
 
علاوه بر این شیخ بهایی با نقشه برداری و محاسبه دقیق، آب زاینده رود را به نقاط مختلف اراضی شهری و کشاورزی اصفهان با تائین حق آبه برای هر بخش رسانده است. وی همچنین بزرگترین قنات یا کاریز ایران را به نام قنات زرین کمر طراحی و به مورد اجرا در آورده است

یکی دیگر از کارهای جالب شیخ بهایی، طرح و ساخت حمامی است که هنوز بقایای آن به نام "حمام شیخ بهایی" در اصفهان وجود دارد. معروف است که گرمایش این حمام توسط یک شمع بوده است، که با خرابی محفظه ای که شمع در آن قرار داشته خاموش و از بین رفته است. لیکن در کاوش های باستان شناسان که در اواخر ۱۹۶۰ میلادی در اطراف این حمام انجام داده اند، لوله های سفالی یافته اند که با توجه به طرح و جهت قرار گرفتن این لوله ها کارشناسان نتیجه گیری کرده اند که شیخ بهایی با اطلاع از قابلیت گازهای مختلف طبیعی، گاز های متساعد از فضولات چاه های توالت ها در مسجد جامع اصفهان را توسط این لوله ها به مشعلی در داخل محفظه ای که در کوره حمام به این منظور ساخته بوده اند جریان داده با سوختن این گاز ها بطور مدام حمام را گرم نگه داشته اند
 
حمام شیخ بهایی دارای دو بخش جداگانه برای زنان و مردان با رختکن و حوض های بزرگ آب گرم و سرد برای هر یک و آب انبار جهت ذخیره آب بوده است
​ 
شیخ بهایی از علاقه مندان جدی به عرفان و تصوف بخصوص طریقت های نوربخشی و شاه نعمت الله ای بوده است. و به عقیده او در جهان تنها صوفیان هستند که صاحب عقیده و ایمان راسخ و صادقانه بوده و هستند. او تجربیات معنوی اهل تصوف و عرفان را با یادآوری تجربیات عرفانی که خود داشته است با دیدی مثبت مورد بحث قرار داده است، و به همین دلیل و نگرش خاص وی به معنویات و آزادگی مورد شماتت و انتقاد بسیاری از علمای شیعه از جمله محمد باقر مجلسی قرار گرفته است